De ethiek achter IT

George Orwell heeft zich schromelijk vergist. We lazen allen 1984 en beefden bij de gedachte aan de totalitaire maatschappij die ons te wachten stond. Maar Big Brother is tot stand gekomen zonder dictatuur. We hebben er zelf voor gekozen, zijn er uit vrije wil in gedoken.

Als babyboomer heb ik zelf kunnen ondervinden hoe ingrijpend van alle technologieën ons dagelijkse leven hebben veranderd. Ik ben mijn carrière gestart eind jaren tachtig en schreef toen op een typemachine. Tegenwoordig regel ik mijn banktransacties via een gadget dat in mijn handpalm past. Hoewel deze evolutie amper te vatten lijkt, is het niets vergeleken met de aanstormende tweespan van big data en artificiële intelligentie.

Het paradigma van digitalisering bestaat erin het dagelijkse leven makkelijker te maken en daar gaan we graag in mee. We geven zakkenvol gegevens weg aan bedrijven. Deze data hebben een economisch vermogen dat veel, veel groter is dan het BBP van de meeste naties ter wereld, waaronder België. Bovendien beseffen we maar al te goed wat we doen. Maar een mens vergeet vlug!

Welke rol moet de overheid dan spelen? Technologie commercialiseert onze openbare dienstverlening. Het houdt steek om ons vragen te stellen bij wat deze verandering in aanpak drijft: pure ideologie. Vijfjarige plannen met sovjettoetsen die tegenwoordig helemaal verouderd zijn, hebben plaats geruimd voor businessplannen met een liberale of zelfs ultraliberale grondslag. De overheid heeft een maatpak aangetrokken, maar is het wel op maat gemaakt?

Ik wil geen pleidooi houden tegen digitalisering of goed beheer noch de administratieve vereenvoudiging terugdraaien die we te danken hebben aan digitale vooruitgang. Niemand die klaagt over het gemak  en de tijdwinst die online services zoals IRISbox met zich meebrengen. Dat mag er ons echter niet van weerhouden een stap achteruit te nemen en ons af te vragen waarnaar deze digitalisering zal leiden met het algemeen welzijn voor ogen.
Moeten we zonder verpinken de deur wagenwijd openzetten voor privéactoren uit de IT-sector? En als we helpen bij de implementering van zelfrijdende voertuigen, tekenen we dan het doodsvonnis van overheidsbedrijven als de MIVB of de NMBS? Moeten we dit soort ontwikkelingen niet onder de loep nemen zoals nu wordt gedaan met de elektrische deelsteppen die onze voetpaden inpalmen?

Het algemeen welzijn voorrang geven moet geheel de verantwoordelijkheid zijn van de overheid. Dat is de mening van bepaalde gemeenschappen over nieuwe technologieën. In Frankrijk is Issy les Moulineaux onlangs in zee gegaan met een zoekmachine van eigen bodem, Qwant, om de bescherming van persoonlijke gegevens en het privéleven te prioriteren. Quebec beschikt via een commissie voor ethiek in wetenschap en technologie over een beleid dat ethiek in IT garandeert in de provincie. Het beleid, dat de titel "De slimme stad en algemeen welzijn" mee heeft gekregen, beschrijft in meer dan honderd pagina’s de volgende vier pijlers: 1) Zoveel mogelijk voordeel genereren op het vlak van algemeen welzijn; 2) Mogelijke schade aan de waardigheid, het privéleven en de democratie vermijden of zo veel mogelijk beperken; 3) Een correcte verdeling verzekeren van de mogelijke voordelen en nadelen onder de betrokken actoren; 4) Ervoor zorgen dat de verwachte voordelen altijd groter zijn dan de nadelen, wat ook de kosten beslaat.

Last but not least, Barcelona. De stralendste ster aan de Smart City-hemel heeft ervoor gekozen om digitalisering op een geheel nieuwe manier aan te pakken door industrie, gemeente en bevolking met elkaar in te verbinden. Zo zet de stad in op open source als basis voor een technologisch, innovatief ecosysteem op lokaal niveau. In het kader van deze participatieve processen combineren de Catalanen technologische tools met de collectieve intelligentie van burgerbijeenkomsten. Dat krijgt technologisch vorm via Decidim, een online platform met code die vrij verspreidt wordt over de wereld, waaronder België. Mijn gemeente, Ukkel, heeft dit zelf mogen ervaren in de lente van 2018 in het kader van een federaal initiatief. Met de test, die op kleine schaal uitgevoerd is, zijn ze er niet in geslaagd om het meeste te halen uit het potentieel van de toepassingen voor gezamenlijk beslissen en creëren in Barcelona, maar ik beschouw het platform toch als een eerste maatregel, een platform waar kan worden gereageerd op de ergernissen van de burgers , die zich nu in alle stilte uiten in de stembus of net heel chaotisch – denk maar aan de gele hesjes.

Tot besluit, is het niet hoog tijd dat wij, op ons niveau, als overheid, ons ontfermen over nieuwe technologieën en van ethiek in IT een prioriteit maken?

PS. Ik wil het Centrum voor Informatica voor het Brusselse Gewest bedanken om mij dit platform te geven. Het CIBG was tot voor kort mijn werkgever, voordat het lot en een tikkeltje onverschrokkenheid me naar het schepenhuis van Ukkel leidden, waar ik onder andere verantwoordelijk ben voor nieuwe technologieën.